Met de uitbraak van de mondiale kredietcrisis in 2007 is de markt voor Eigen- en Vreemd Vermogen danig opgeschud. Nadat de systeembanken met behulp van de belastingbetaler op korte termijn waren gered volgde een aanscherping van het Bazel Il –akkoord. Banken worden verplicht meer risicodragend vermogen in verhouding tot het totale vermogen aan te houden. Bazel-lll verplicht banken in 2019 tot een verdubbeling van de kapitaalbuffer.

Kredietverlening door het bankwezen

Het gevolg van deze acties is dat banken vooral bezig zijn met het op orde krijgen van de eigen huishouding. Op zich hoeft dat geen problemen te geven, ware het niet dat het gehele bedrijfsleven als gevolg van de ineenstorting van het financiële systeem net zoals het bankwezen behoefte had aan liquiditeit in de vorm van het oprekken van de kredietlimieten. De reactie van het bankwezen was een aanscherping van de kredieteisen . Banken gaven in enquêtes, uitgevoerd door de Nederlandsche Bank, zelf aan dat de toegenomen kredietrisico’s als gevolg van de economische crisis een belangrijke reden is om het kredietaanbod, naast een gedaalde vraag naar krediet vanuit het bedrijfsleven, te beperken. In grafiek 1, ontleend aan het Overzicht Financiële Stabiliteit van de Nederlandsche Bank (najaar 2014) is duidelijk te zien dat de kredietverlening door het bankwezen aan zowel het bedrijfsleven als de particuliere sector achterblijft.

Figuur 1, Kredietexpansie, (trendafwijking rechteras) ontleend aan Overzicht Financiële Stabiliteit DNB okt. 2014

Het Europese bedrijfsleven en dan zeker het MKB heeft zeer veel last van het gedrag van het bankwezen, omdat Europese bedrijven, in tegenstelling tot hun Amerikaanse collega-bedrijven, voor een groot gedeelte afhankelijk zijn van de banken voor de financiering. In de door de ECB opgestelde maandrapportage over december 2014 wordt bijvoorbeeld het volgende beeld geschetst:

“De uitgifte van schuldpapier (externe financiering volgens openbare markten) blijft geconcentreerd in een aantal landen van het eurogebied, waarbij de toegang tot de obligatiemarkt in de meeste gevallen beperkt blijft tot grote ondernemingen met een hoge rating. MKB-bedrijven zijn doorgaans te klein om de vaste kosten van een schulduitgifte op de financiële markt te absorberen. Het MKB is dan ook in veel hogere mate afhankelijk van bancaire financiering dan grote ondernemingen en wordt daardoor onevenredig getroffen door de aanhoudende krimp van de bancaire kredietverlening”.

Alternatieven voor bancaire kredietverlening

In tijden van crisis worden mensen creatief en wordt er gezocht naar alternatieven voor bancaire kredietverlening. Vooral bedrijven die relatief een bescheiden financieringsbehoefte hebben (tot €250.000) zien dat banken steeds minder bereid zijn om krediet te verschaffen. Voor banken zijn deze bedragen vaak te klein. De kosten van het beheer van deze kredieten wegen niet op tegen de opbrengst uit de rentemarge. Bedrijven blijven echter een behoefte houden aan liquiditeit, waardoor er een aantal interessante initiatieven op de markt voor Eigen- en Vermogen zijn ontwikkeld. Een aantal van deze initiatieven is:

• Overheidsmaatregelen in de vorm van overheidsgaranties die het MKB een toegang tot de bancaire kredietverlening kan verschaffen (zie voor de mogelijkheden de site van het ministerie van Economische Zaken) en subsidies (zie bijvoorbeeld bijlage 1):
• Nieuwe partijen
  • business angels
  • oprichting van kredietunies
  • onafhankelijke bemiddelaars (match makers)

• Nieuwe vormen van kredietverlening dan wel aanpassing van de financieringsbehoefte
  • ketenfinanciering
  • een verschuiving van bankleningen naar factoring en leasing als onderdeel van de totale financiering van de vermogensbehoefte
    toelaten van informal investors

• Nieuwe kanalen gericht op nieuwe partijen
  • crowdfunding.

• Op zoek gaan kostenverlaging om de financieringsbehoefte te beperken
  • bootstrapping, klanten zelf een gedeelte van de werkzaamheden laten doen
  • een gedeelte van het loon in de vorm van aandelen uitkeren.

Financieringsmonitor

In Nederland wordt door het Ministerie van Economische Zaken de ontwikkelingen op het gebied van financiering en dan met name voor het MKB bijgehouden. Ze laat de Minister regelmatig onderzoek doen door Panteia . De resultaten van het onderzoek worden verwoord in een financieringsmonitor (programmaonderzoek MKB en ondernemerschap), die te raadplegen is op de site van het Ministerie.
In de monitor , “Bedrijfsfinanciering, zo kan het ook, update 2014”, wordt een aantal alternatieve financieringsvormen geïntroduceerd en beschreven. Hierbij wat opvallende zaken.

• Uit de monitor blijkt dat crowdfunding in Nederland groeiend is. De verwachting is dat de markt voor crowdfunding in 2015 255 mln Euro zal gaan bedragen. Crowdfunding is niet zonder risico voor de aanbieder van vermogen. Er zijn al gevallen bekend van financiering waarbij het bedrijf uiteindelijk failliet is gegaan. Vandaar ook steeds meer de roep om platforms die onder toezicht staan van de AFM. AFM heeft aangegeven onderzoek te gaan doen naar de platforms. Crowdfunding lijkt een trend die zich gaat doorzetten.
• In Nederland zijn er naar Amerikaans voorbeeld sinds 2012 kredietunies opgericht. Een kredietunie is een coöperatie van ondernemers binnen een branche of regio, waarbij de leden geld in leggen, waarmee de kredietunie lid-ondernemers mee financiert. In Nederland zijn momenteel zes kredietunies actief.
• Een bijzondere vorm van financiering is de ketenfinanciering. Vooral kleinere toeleveranciers van grote ondernemingen kunnen hier voordeel van hebben . Het idee is eenvoudig. De afnemer, geeft de leverancier na het uitvoeren van de “three-way-match (order-pakbon-factuur) bericht dat de factuur wordt geaccepteerd en betaald op het afgesproken tijdstip. Banken kunnen op basis van dit bericht de afnemer tegen een lager tarief financieren dan bijvoorbeeld in het geval van factoring mogelijk zou zijn. Een voorwaarde is wel dat de afnemer een goede rating heeft.

• Tijdens een economische crisis staan rendementen bij bedrijven, maar ook voor beleggers onder druk. Op de markt zoeken kapitaalkrachtige ondernemers of beleggers elkaar steeds meer op om via bundeling van geld kansrijke bedrijven van eigen vermogen en advies te voorzien. Er is een groot aantal vormen van verschaffers van Eigen Vermogen ontstaan, die afhankelijk van de levenscyclus van een bedrijf hun kansen inschatten. In bijgevoegd kader een overzicht van de verschillende vormen van Eigen Vermogen.

De verwachting is dat omvang van nieuwe financieringsvormen in de toekomst zal toenemen. Dat neemt niet weg dat er in de toekomst nog steeds een groot beroep op het traditionele bankkrediet gedaan zal blijven worden of in de woorden van de Europese Centrale Bank:

“Part of solution to this is to create a more diversified and contestable financing mix, such that if banks finance becomes too expensive or scarce, non-bank finance can efficiently substitute for it. This is what the ongoing agenda to deepen and integrate capital markets in Europe aims to achieve- the so-called Capital Markets Union. Non-banks such a private equity investors or institutional investors can also play an important role in filling financing gaps, especially for the latter in long-dated lending such as infrastructure that matches their liability profile.
But we also know that for certain types of lending that are the preserve of banks, in particular SME financing, asymmetric information problems and high costs of monitoring means banks cannot easily be replaced by non-banks. And perhaps even more importantly, such lending cannot quickly be replaced by other banks, as exit from the market tends to destroy the relations networks – “soft information”- that is crucial for small business lending. In this way, exit in fact create a form of hysteresis in the banking sector”

1. Overigens schrijft de ECB in de Euro Bank Lending Survey van oktober 2014 dat het Europese bankwezen de kredieteisen voor alle leningen heeft versoepeld. Ook de Nederlandsche Bank maakt in de december 2014 maandrapportage duidelijk dat het bankwezen haar condities aan het verstrekken van krediet heeft versoepeld.
2. Panteia is een allround onderzoeksbureau voor economisch en sociaal beleidsonderzoek, transportonderzoek en marktonderzoek
3. http://www.mkbservicedesk.nl/documenten/Bedrijfsfinanciering%20-%20zo%20kan%20het%20ook%202014.pdf
4. Toespraak door Peter Praet, lid van de Raad van Bestuur ECB, uitgesproken op 17 november 2014 in Londen.

Door: Piet de Keijzer, docent Financiële markten Fontys Hogeschool en gastdocent onder meer voor Eiffel, Rabobank en Nyenrode Business School. Tevens auteur van verschillende boeken.

3-daagse cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten

Piet de Keijzer is één van de docenten van de cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten.
Na deze drie dagen bent u helemaal op de hoogte van alle nieuwe ontwikkelingen, kansen, mogelijkheden en veranderingen in financieringsland. En nog belangrijker bij een (her)financieringsaanvraag weet u hoe vermogensverstrekkers denken en hoe ze de Business case willen zien! Dit betekent dat u goed beslagen ten ijs komt, waardoor u sneller goedkeuring van uw vermogensverstrekker krijgt.

Meer informatie over de cursus vindt u op de website van de cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten.

De komende drie jaren lopen honderden miljarden aan leningen af. Hierdoor zal er een grote vraag naar vermogen zijn. Als gevolg van de kredietcrisis kunnen de banken niet aan alle verzoeken voldoen. Grote kans dat dit óók ingrijpende consequenties heeft voor uw bedrijf. Daarnaast moeten vermogensverstrekkers en organisaties steeds sneller uw business case kunnen beoordelen.

We vroegen Robert Vos, o.a. een van de oprichters van Kredietunie Brabant (een coöperatieve vereniging van ondernemers die elkaar leningen verstrekken) naar de toekomstontwikkelingen op het gebied van bedrijfsfinanciering.

Er zijn nogal wat ontwikkelingen gaande in de financiële sector, maar ook maatschappelijke ontwikkelingen die een grote impact hebben op de financiering van MKB-bedrijven in de toekomst. Decennia lang zijn we aangeklopt bij de banken voor een bedrijfsfinanciering. Hoewel er met enige regelmaat geruchten waren dat de banken onderling prijsafspraken maakten, was de concurrentie als het ging om de gunst van de klant enorm. Zowel op het gebied van financieringsvoorwaarden als rentetarieven was de concurrentie enorm. In die tijd heb ik nog nooit gehoord over een tekort aan funding.

Onze spaarmiddelen zijn jarenlang flink toegenomen en extra middelen aantrekken op de kapitaalmarkt was voor de Nederlandse banken evenmin een probleem. Er was zoveel geld dat de banken jarenlang investeerden in de acquisitie van buitenlandse banken en lease maatschappijen.

Groeifinanciering

Of je nu starter was, doorgroeier of een volwassen bedrijf had, we gingen naar de bank voor onze groeifinanciering. Je ging vooral niet naar je buurman, collega ondernemer of andere bekenden voor de financiering, dat was not done. De bank was voor veel ondernemers hun sparringpartner, naast de accountant. Een partij die op een nette manier zaken doet en zoekt naar oplossingen. Natuurlijk was het ook zo dat financieringsaanvragen in die tijd werden afgewezen door de bank, maar in de volksmond werd toch al snel geroepen dat dit moest liggen aan een slecht financieringsplan.

Over financieringsplannen gesproken, hoeveel ondernemers schreven eigenlijk een ondernemersplan? Een goed gesprek met de bank en jaarcijfers aangeleverd door de accountant was vaak wel voldoende om een financiering te krijgen. Als de bank moeilijk deed of de voorwaarden of condities niet goed waren, was er altijd wel een andere bank te vinden.

Wat is er toch veel veranderd sinds 2008.

Je zult maar een hoge financiering hebben op je verhuurd onroerend goed en je grootste huurder zegt op. De bank ziet het risico toenemen en vraagt extra aflossingen en een hogere rente. Ja, maar onze inkomsten nemen af, dus nu willen we juist even minder aflossen. Aankloppen met je onroerend goed financiering bij een andere bank? Nu even niet. Je zult maar minder verdienen sinds 2008 met je vennootschappen en je wilt je hypotheek aanpassen. Voldoende overwaarde, maar je voldoet niet aan de inkomens/lasten verhouding. Vóór 2008 had je altijd een alternatief als je er met je eigen bank niet uitkwam, je ging gewoon naar een van de andere banken, maar nu?

Als je jaarlijks winst maakt en het eigen vermogen in de onderneming is 50% of meer is er niet zoveel aan de hand. Dan willen de banken best wel financieren en tegen scherpe tarieven ook. Tot 2008 werden 92% van de investeringsplannen in het MKB gefinancierd door de banken. Vorige week presenteerde een ABN AMRO bankier dat dit aandeel nu 80% is. De banken zijn dus nog steeds de grootste financiers van het MKB. Hij gaf ook aan dat helemaal niet zoveel kredietaanvragen worden afgewezen, maar dat volgens de bank veel minder investeringsplannen worden ingediend.

De banken geven aan dat ze best wel willen financieren, maar dat er niet zoveel investeringsplannen zijn. Dat is misschien wel een deel van het dilemma, we zijn met zijn allen voorzichtiger geworden met uitgaven en investeringen. De economische crisis lijkt nog niet voorbij, ga je de investering die je nu doet wel terugverdienen?

Crowdfunding

Als je toch vertrouwen hebt in je investeringsplan begint het met een goede bedrijfspresentatie. Waar ben je goed in en hoe ga je geld verdienen met je investering. Je zult anderen moeten overtuigen dat je hun inbreng in jouw bedrijf kunt terugverdienen. Dat het rendement prima is en het risico beperkt. Een Rabobankier zei afgelopen week nog dat Crowdfunding meer iets voor starters is, dat informal investors maar moeilijk te vinden zijn en de kredietunies nog niet veel voorstellen. Crowdfunding is de snelst groeiende alternatieve financieringsbron en diverse bestaande bedrijven hebben succesvol geld opgehaald via crowdfunding. Het vraagt wel een andere aanpak. Weet jij welke alternatieve financieringsbronnen er zijn en welke voor jouw bedrijf geschikt zijn?

Door: Robert Vos. Hij adviseert en begeleidt dagelijks ondernemingen met groeiplannen bij het aantrekken van extern kapitaal.

3-daagse cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten

Robert Vos is hoofddocent van de cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten.
Na deze drie dagen bent u helemaal op de hoogte van alle nieuwe ontwikkelingen, kansen, mogelijkheden en veranderingen in financieringsland. En nog belangrijker bij een (her)financieringsaanvraag weet u hoe vermogensverstrekkers denken en hoe ze de Business case willen zien! Dit betekent dat u goed beslagen ten ijs komt, waardoor u sneller goedkeuring van uw vermogensverstrekker krijgt.

Meer informatie over de cursus vindt u op de website van de cursus Herfinanciering van uw bedrijfsactiviteiten.

Bent u wel eens actief betrokken geweest bij de uitvoering van een of meerdere projecten? Kunt u nog terughalen hoe u in de start tegen het project aankeek? Voor mensen die vanuit hun werkachtergrond het onderwerp van het project (goed) kennen, is het vaak een warm welkom in een bekend huis.

Je ervaring in het onderwerp geeft je een vliegende start met ook diverse aannames die je vanuit je eigen kennis makkelijk maakt. Dat andere mensen met eventueel veel minder ervaring die aannames niet begrijpen of bijvoorbeeld heel anders zien, kan voor jou niet meteen duidelijk zijn. Voor effectieve project- beheersing of project control is aandacht voor die start onder andere al heel belangrijk.

Projecten kennen per definitie onzekerheid. Als u als aannemer voor de vierhonderdste keer een standaard doorzonwoning bouwt, noemt u die activiteit misschien een project, maar is het qua type werk uiteraard meer standaard productie. De uitvoering van een project is dus (als het een echt project is!) niet uit een standaard handboek te halen. Er zijn onzekerheden en er moeten meerdere beslissingen worden gemaakt. Die onzekerheid begint al met de start van het project, zoals hierboven beschreven.

Hebben alle betrokkenen bij de start van het project min of meer hetzelfde beeld van het onderwerp, de uitgangspunten, de relevante kennis en de weg naar het eerste projectdoel?

Een uitgebreid projectplan of zoals steeds meer wordt gebruikt, een business case kan zeker helpen. Maar waar u op bedacht moet zijn is dat de verschillende benaderingen of verschillende insteken die inhoudelijk betrokkenen bij een project kunnen hebben ook later in de projectuitvoering een rol kunnen spelen.

Een belangrijk onderdeel van effectieve project control is dan ook het beheersen van de verschillende zienswijzen van de relevante betrokkenen. Check op meerdere momenten of de neuzen nog in dezelfde richting staan omtrent doel, weg, aanpak en keuzes in het project. En niet alleen in de start!

Door Rob Schapink,
Werkzaam geweest als (universitair) docent op het gebied van Control, Management Accounting, Management & Organisatie, Finance for non-financials, Financial Accounting aan de Erasmus Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Nyenrode, Rotterdam School of Management, Avansplus en vele andere instellingen.

5-daagse opleiding Project Control

Rob Schapink is hoofddocent van de 5-daagse opleiding Project Control. De opleiding is bedoeld voor iedereen die vanuit ondersteuning, rapportage en/of eindverantwoordelijkheid wordt aangesproken op projectvoortgang en – resultaten.
Meer informatie over de opleiding vindt u op de website van de opleiding Project Control.